دستورالعمل  احداث باغ ميوه هاي هسته دار

1- انتخاب مكان كشت:

هر گونه گياهي در مناطق خاصي قابليت پرورش دارد و بايد مكان با شرايط اقليمي مناسب را براي آن انتخاب نمود. شرايط اقليمي و طول دوره رشد علاوه بر تاثير در شرايط رشد و نمو، در جمعيت آفات و بيماريهاي آن منطقه نيز تاثير دارند. بنابراين به منظور دسترسي به عملكرد و كيفيت بالا، انتخاب  مكان مناسب ضروري است.

-     هلو و شليل:

 هلو و شليل با نياز سرمايي حدود 1000-400 ساعت در مناطق با آب و هواي تابستانهاي گرم و خشك و فاقد سرماي ديررس بهاره به خوبي پرورش مي يابند. هلو نسبتا زود و قبل از سيب، گلابي و گيلاس گل مي­دهد و در مقايسه با بسياري از گونه­هاي درختان ميوه نسبت به سرما مقاومت كمتري دارد. تقريبا در تمام مناطق كشت هلو سرما يك مسئله مي­باشد. از اينرو آنها به عنوان سازگار با گرما در نظر گرفته 
مي شوند و به مقدار زياد در شرايط آب و هوايي مديترانه­اي كشت شده­اند.

هلو وشلیل در محدوده عرض جغرافیایی 24 تا 45 درجه شمالی و جنوبی كشت 
می شود. این محدوده ممکن است در بعضی از مناطق به دلیل وجود اقیانوس،دریاچه های عمیق و یا ارتفاع گسترش یابد.

 جوانه هاي گل هلو در زمان خواب تا دماي 31- درجه سانتي­گراد را تحمل مي­كنند و جوانه­های چوب در دماي كمتر از 31- درجه از بين ميروند. گلهاي باز شده هلو و ميوه هاي ريز در صورتي كه در زمان محدودي در دماي 2/2- و يا كمتر قرار گيرند از بين مي­روند.  هلو داراي دامنه وسيع نياز سرمايي است ولي بطور متوسط بيشتر ارقام نياز سرمايي حدود 600 تا 900 ساعت دارند.

-         گيلاس و آلبالو:

گيلاس و آلبالو مناسب مناطقي هستند كه تابستانهاي خشك و خنك داشته باشند. نياز سرمايي گيلاس حدود 1700-500 و آلبالو حدود 1700-1000 ساعت است. مهمترين نكته در مورد مناطق كشت گيلاس اين است كه در فصل برداشت بارندگي وجود نداشته باشد، زيرا وقوع بارندگي در فصل برداشت باعث ترك خوردن ميوه هاي گيلاس شده كه آلودگي را در پي خواهد داشت. ارقامي كه داراي پوست سفت هستند به اين عارضه حساس تر مي باشند لذا در اينگونه مناطق مي بايستي رقم مناسب كشت شود.

-         زردآلو:

 مناطق داراي آب و هواي گرم و خشك براي كشت زردآلو مناسب مي باشند. با توجه به اينكه اين گونه زود گل مي دهد، سرماي ديررس بهاره يك عامل محدودكننده براي كشت آن مي باشد. نياز سرمايي زردآلو حدود 900-250 ساعت است.

-         آلو و گوجه:

مناسب براي مناطق گرم و خشك است. نياز سرمايي آلو و گوجه حدود 
1700-700 ساعت است.

2-      انتخاب زمين:

قبل از احداث باغ مي بايستي اطلاعات كامل و جامع در زمينه خاك منطقه بدست آورد. انجام آزمايش و تجزيه خاك ضروري مي باشد. در صورتي كه در زمين مورد نظر قبلاً باغ احداث شده باشد، آن زمين ممكن است حاوي انواع عوامل بيماري زا ( قارچ ها، نماتدها و ... ) باشد. بنابراين 3 تا 4 سال نبايد در اين زمين ها باغ احداث نمود و يا اينكه مي بايست نسبت به ضدعفوني اين گونه خاكها اقدام نمود.

خاكهاي عميق و با زهكشي خوب براي توليد خوب و طول عمر مناسب درختان ميوه هسته دار ضروري مي­باشد درختان جنس  Prunusنسبت به تنش زهكشي ضعيف و غرقآب شدن بسيار حساس هستند.خاكهاي لومي تا شني متوسط بهترين خاك براي
 ميوه هاي هسته دار مي­باشند.

pH مناسب خاك براي درختان ميوه هسته دار 5/7-5/6 مي باشد.

-  كشت هلو و شليل در زمين هايي كه سابقه كشت اين محصولات را دارندباعث افزايش  ابتلا به بيماري كوتاهي عمر هلو (PTSL)  يا بيماري زوال هلو  مي­شود كه  اين بيماري به شدت باردهي را كاهش مي­دهد.

3-      انتخاب نهال

نهال انتخابي بايد استاندارد بوده و از نهالستانهاي داراي مجوز تهيه گردد. مشخصات نهال استاندارد ميوه هاي هسته دار به شرح جدول ذيل است:

4-      كاشت:

زمين مورد نظر مي بايستي قبلاً آماده شده باشد. بدين منظور به ازاء هر هكتار حدود 20 تن كود دامي كاملاً پوسيده به خاك اضافه مي نمايند.  سپس اقدام به شخم عمود بر هم مي نمايند.

طراحي لازم براي احداث باغ انجام و بر اساس نقشه مورد نظر نسبت به آماده سازي چاله هاي كشت اقدام  مي شود. زمان كاشت نهال در مناطق معتدل در فصل پاييز و شروع دوره خواب درختان و در مناطق سردسير، در اواخر زمستان و اوايل بهار مي باشد.

-     ابعاد  چاله كشت 70*70*70 سانتيمتر بوده و در زمان كشت به ازاي هر چاله 5 تا 10 كيلوگرم كود دامي پوسيده به خاك چاله اضافه مي شود.

چاله آماده  كشت نهال

 با توجه به حساسيت درختان ميوه هسته دار به پوسيدگي طوقه بايد دقت شود كه طوقه نهالها در خاك قرار نگيرد. پس از كاشت نهال بايستي بلافاصله اقدام به آبياري نمود.

كشت عميق درختان زردآلو و بروز علائم شانكر

-         پوشش و قيم گذاري نهال

براي هدايت رشد و حفاظت نهال در برابر باد مي بايست از قيم استفاده گردد، پوشانيدن نهالها با شاخ و برگ درختان براي حفاظت آنها در برابر سرمازدگي زمستانه امري بسيار مهم مي باشد.

-         فواصل كشت

فاصله کشت مناسب انواع درختان ميوه با توجه به شرايط اقليمي منطقه، نوع پايه و رقم متغير مي باشد. فواصل كشت مناسب براي درختان هسته دار با در نظر گرفتن خصوصيات هر رقم و  منطقه احداث باغ به شرح ذيل است:

-         كشت درختان به صورت فيلر

در احداث باغ مي توان برخي درختان باغي به عنوان پركننده بين رديف ها ( Filler) زمانيكه گونه اصلي ديربارده بوده و با فاصله نسبتاً بيشتري كشت مي گردند، به منظور بهره مندي از فضاي خالي بين رديف ها، كشت نمود. با افزايش حجم تاج نباتات اصلي و ثبات باردهي اقتصادي آنها به تدريج درختان فيلر حذف خواهند شد . در درختان ميوه هسته دار ميتوان هلو و شليل و همچنين آلبالو را با ساير محصولات به صورت فيلر كشت نمود.

-         فرم دهي

نهالها پس از كشت از ارتفاع 800 تا 100 سانتي متري بر حسب گونه سربرداري 
مي شوند و 3 تا 5 جوانه يا شاخه در جهات مختلف نگهداري شده و جوانه هاي پائين تر حذف مي شوند.

-         فرم تربيت درختان ميوه هسته دار به صورت جامي، محور متغير و ... مي باشد.

دستورالعمل اجرايي عمليات اصلاح و نوسازي باغ درجه 2 ميوه هاي هسته دار

1-      اصلاح و تربيت درختان:

هدف از اصلاح و تربيت درخت قطع قسمتهايي از يك درخت است كه براي بدست آوردن شكل و اسكلت مطلوب درخت انجام مي شود. همچنين حفظ عادت رشد طبيعي درختان و بارآور كردن آنها و سهولت انجام كارها از ديگر اهداف هرس اصلاحي مي باشد. اين كار شامل 2 عمليات متفاوت شاخه برداري و سربرداري مي باشد:

الف) شاخه برداري (تنك كردن):

شاخه برداري براي بازكردن ، تنك كردن تاج و كنترل بلندي درخت بكار مي رود. شاخه برداري با كاستن از چوب، رقابت براي مواد غذائي را كاهش داده و در مجموع سبب تقويت شاخه هاي باقيمانده مي شود. شاخه ها بطور كامل با بريدن آن در محل اتصال به شاخه اصلي بايستي حذف شوند.

ب) سربرداري:

سربرداري حذف قسمتي از انتهاي شاخه است. سربرداري، بيشتر از شاخه برداري سبب تقويت رشد منطقه اي و درخت مي شود. چون جوانه هاي باقيمانده را از غلبه جوانه انتهائي آزاد مي كند و به دليل اينكه جوانه ها در نزديكي نوك شاخه تجمع دارند سربرداري تعداد نسبتاً زيادي از نقاط رشد بالقوه را حذف كرده و بنابراين جوانه هاي باقيمانده را تحريك مي كند. حذف انتهاي شاخه به اين معني است كه كربوهيدراتهاي ذخيره شده در قسمت پائين شاخه هنوز براي نقاط رشد قابل دسترسي است.

2-       اصلاح ساختار بستر:

اصلاح ساختار بستر شامل بازسازي انهار، اصلاح سيستم آبياري، ايجاد بانكت و تشتك و تراس، حذف ناهمواريهاي مزاحم، شكستن لايه هاي غيرقابل نفوذ و اصلاح ساختار فيزيكي و شيميايي خاك مي باشد.

الف) بازسازي انهار:

اصلاح و مرمت انهار به منظور استفاده بهينه از منابع آبي موجود ضروري مي باشد. در اين راستا جلوگيري از هرز آب و حذف علفهاي هرز به منظور جلوگيري از پراكنش بذور آنها بسيار مهم مي باشد.

ب) اصلاح سيستم آبياري:

سيستم قطره اي در حداقل كردن محدوديت هاي فيزيكي خاك بسيار موثر تر از سيستم هاي آّبياري سطحي هستند. سيستم هاي قطره اي آب را به مقدار بسيار كم و با كنترل دقيق به كار مي برند و با نفوذپذيري خاك بهتر انطباق مي يابند. هنگاميكه مقدار كم آب آبياري در دفعات زياد به طوري كه به كار رود كه با مصرف آب گياه انطباق يابد نتايج بهتري در بر خواهد داشت.

نياز آبي ميوه هاي هسته دار بر حسب شرايط اقليمي منطقه و رقم 7 تا 10 هزار متر مكعب براي هر هكتار در سال مي باشد. در آبياري قطره اي نياز آبي حدود 6-5 هزار متر مكعب براي هر هكتار در سال مي باشد.

ج) ايجاد بانكت و تراس:

هدف اصلي در حقيقت بهره برداري حداكثر از نزولات آسماني بويژه در اراضي شيبدار است لذا مي بايست اقداماتي را اعمال كرد تا ناحيه ريشه از بيشترين ذخيره آب برخوردار شود. براين اساس روش هاي جمع آوري آب باران به انواع مختلفي تقسيم بندي  مي شوند كه در اينجا به بانكت و تراس اشاره مي شود:

بانكت: با ايجاد چاله هاي هلالي شكل به شعاع 4-2 متر و و در امتداد خطوط عمود بر جهت شيب اصلي دامنه ها مي توان بانكت هلالي را بوجود آورد.

تراس: در اين روش روي خطوط هم تراز، تراس احداث نموده و براي انجام آن مي بايستي شيب طبيعي دامنه كوه به چند پله تقسيم شود.

د) تسطيح ناهمواري هاي سطح باغ:

به منظور سهولت در تردد ادوات باغي و امكان انجام بهتر عمليات داشت و برداشت لازم است كه پستي و بلندي هاي موجود در بين درختان تسطيح گردند.

هـ) اصلاح فيزيكي و شيميايي خاك:

هدف از اصلاح فيزيكي خاك بهبود شرايط فيزيكي خاك از نظر ساختان و بافت خاك مي باشد، اينكار از طريق خاك ورزي و يا افزودن كودهاي دامي، سبز و ... امكان پذير مي باشد.

هدف از اصلاح شيميايي خاك بهبود وضعيت خاك از نظر تامين عناصر غذايي مورد نياز براي رشد گياه و همچنين اصلاح اسيديته (pH) و شوري خاك (Ec) مي باشد.

3-      اصلاح سيستم  كاشت:

الف) تعديل تراكم:

اگر تراكم در داخل باغ بدليل زياد يا كم بودن تعداد درختان نا مناسب باشد و يا درختان بصورت نامنظم كشت شده باشند بطوريكه عبور و مرور ادوات در داخل باغ را با مشكل روبرو كنند مي بايست درختان نامناسب را حذف و در صورت لزوم واكاري نمود.

ب) تنظيم فواصل بين درختان:

4-      پوشش تنه

براي پيشگيري از خسارت جوندگان، سرمازدگي، آفتاب سوختگي، آفات و بيماريها در برخي از نقاط كشور از فنس (توري) براي حفاظت دانهالها از صدمات حيوانات و چراي دامها استفاده مي شود.

در مناطقي كه آفتاب شديد وجود دارد مي توان از لوله هاي پلاستيك سفيد رنگ به طول 50 سانتيمتر و قطر 10 سانتيمتر استفاده كرد كه هم باعث حفظ تنه گياه از آسيب جوندگان شده و تنه را نيز از آفتاب سوختگي محافظت مي كند. اين لوله داراي يك شكاف طولي است كه با كمي فشار به راحتي باز مي شود و پس از استقرار در پيرامون تنه دوباره بسته مي شود.

استفاده از محلول بوردو و همچنين رنگ سفيد نيز مي تواند تنه را از آفتاب سوختگي محافظت نمايند.

5-      واكاري:

در مواردي كه تعدادي از درختان خشك گرديده و يا فواصل خالي روي رديفها وجود دارد    مي توان نسبت به كشت نهال اقدام نمود فواصل خالي مي تواند در اثر انجام عمليات تعديل تراكم در باغ ايجاد شده باشد.

6-      نگهداري باغ تا زمان باردهي اقتصادي مجدد:

اين عمليات شامل مواردي نظير شخم ساليانه بين رديفها، تهيه، حمل و   پخش كودهاي دامي و شيميايي، مبارزه با آفات، بيماريها و علفهاي هرز، هرس و ... مي باشد.

7-      تعادل رقم اصلي و رقم گرده دهنده:

در بسياري از درختان ميوه وجود ارقام گرده دهنده براي توليد اقتصادي ميوه ضروري مي باشد. در درختان گيلاس به دليل وجود ناسازگاري وجود ارقام گرده زا ضروري مي باشد. طبق تحقيقات انجام شده مشخص گرديده است كه اكثر ارقام زردآلوي موجود در ايران نيز خودبارور نبوده و بايستي از ارقام گرده زا استفاده نمود. تعدادي از ارقام آلو، گوجه، هلو و شليل نيز خودبارور نمي باشند. در اصلاح باغات هسته دار با توجه به گونه و رقم مي بايست رقم گرده زاي مناسب را انتخاب نمود و با تكنيكهاي خاصي مانند سرشاخه كاري ارقام گرده زا به باغ اضافه نمود. درصد درختان گرده زا با توجه به گونه و رقم متغير است. اين مقدار بطور متوسط در كليه ميوه هاي هسته دار 25 درصد در نظر گرفته شده است.

8-      مبارزه با آفات، بيماريها و علفهاي هرز:

به منظور توليد ميوه با كيفيت و كميت بالا و حفظ سلامت درختان، مبارزه با آفات، بيماريها و علفهاي هرز ضروري است.

مهمترين آفات ميوه هاي هسته دار شامل مگس گيلاس، سرشاخه هوار هلو، سوسك اسكوليت، سوسك شاخك بلند رزاسه، شپشك سن ژوزه، كرم سفيد ريشه و كرم آلو مي باشند. مهمترين بيماريهاي درختان ميوه هسته دار شامل شانكر باكتريايي، شانكر سيتوسپورايي (لكوستومايي)، سفيدك حقيقي، پيچيدگي برگ هلو، بيماري غربالي هسته دارها و شاركا مي باشند.

با توجه به منطقه و آفات، بيماريها و علفهاي هرز غالب آن منطقه ، عمليات مبارزه براساس دستورالعمل هاي سازمان حفظ نباتات انجام مي گيرد. در باغهايي كه سن آنها بالا است ، اين فعاليت ها از اهميت بيشتري برخوردار هستند.

دستورالعمل اجرايي عمليات جايگزيني باغ درجه 3 ميوه هاي هسته دار

1-      حذف و ريشه كني درختان نامناسب:

بدين منظور درختان خشكيده، بيمار، پير، نامرغوب و نابارور به طور كامل ريشه كن شده و پاكسازي مي شوند و درختان حذف شده به بيرون باغ حمل مي شوند. سپس نسبت به شخم عميق و عمود بر هم و تسطيح زمين اقدام مي شود.

2-      طراحي باغ:

در اين عمليات مي بايستي مواردي نظير مكانيكي، تسطيح، آماده سازي زمين و پياده نمودن نقشه كاشت مد نظر قرار گيرد.

3-      اصلاح ساختار بستر باغ:

الف) اصلاح فيزيكي و شيميايي خاك:

هدف از اصلاح فيزيكي خاك بهبود شرايط فيزيكي خاك از نظر ساختان و بافت خاك  مي باشد، اينكار از طريق خاك ورزي و يا افزودن كودهاي دامي، سبز و ... امكان پذير مي باشد.

هدف از اصلاح شيميايي خاك بهبود وضعيت خاك از نظر تامين عناصر غذايي مورد نياز براي رشد گياه و همچنين اصلاح اسيديته (pH) و شوري خاك (Ec) مي باشد.

ب) ايجاد بانكت و تراس:

هدف اصلي در حقيقت بهره برداري حداكثر از نزولات آسماني بويژه در اراضي شيبدار است لذا مي بايست اقداماتي را اعمال كرد تا ناحيه ريشه از بيشترين ذخيره آب برخوردار شود. براين اساس روش هاي جمع آوري آب باران به انواع مختلفي تقسيم بندي  مي شوند كه در اينجا به بانكت و تراس اشاره مي شود:

بانكت: با ايجاد چاله هاي هلالي شكل به شعاع 4-2 متر و و در امتداد خطوط عمود بر جهت شيب اصلي دامنه ها مي توان بانكت هلالي را بوجود آورد.

تراس: در اين روش روي خطوط هم تراز، تراس احداث نموده و براي انجام آن مي بايستي شيب طبيعي دامنه كوه به چند پله تقسيم شود.

ج) نهر كشي:

شامل ايجاد كانالهاي مخصوص انتقال آب از منبع آب تا پاي درختان مي باشد، چنانچه قبلاً كانال كشي يا نهركشي در باغ صورت پذيرفته لازم است تا اصلاح و مرمت آنها به منظور استفاده بهينه از منابع آبي موجود صورت پذيرد.

د) تسطيح و حذف ناهمواري هاي سطح باغ:

به منظور سهولت در تردد ادوات باغي و امكان انجام بهتر عمليات داشت و برداشت لازم است كه پستي و بلندي هاي موجود در بين درختان تسطيح گردند.

هـ) شكستن لايه هاي غير قابل نفوذ:

تجمع مواد حاوي كلسيم در لايه هاي زيرين خاك در عمق حدوداً يك متري از سطح خاك باعث ايجاد لايه هاي غيرقابل نفوذي مي شود كه از رشد و توسعه ريشه هاي درخت به اعماق خاك جلوگيري مي نمايد كه نهايتاً منجر به عدم رشد گياه و در نتيجه خشك شدن آن مي انجامد. براي رفع اين معضل و شكستن اين لايه، انجام شخم عميق با استفاده از وسايلي نظير ريپر و سوسولوز امكان پذير است.

4-      تامين نهال:

نهال مورد استفاده در عمليات واكاري مي بايست از ارقام مرغوب تجاري، اصيل، سالم و با كيفيت انتخاب شود كه تحت نظارت كميته فني نهال استان توليد و داراي گواهي بهداشتي از مديريت حفظ نباتات و مورد تائيد موسسه تحقيقات ثبت و گواهي بذر و نهال باشد

5-      پوشش و قيم گذاري نهال:

نهال هايي كه واكاري مي شوند مي بايست از قيم براي هدايت رشد و حفاظت نهال در برابر باد استفاده گردد، پوشانيدن نهالها با شاخ و برگ درختان براي حفاظت آنها در برابر سرمازدگي زمستانه امري بسيار مهم مي باشد.

6-      گود برداري و غرس نهال:

گودالها بايستي قبلاً آمده شده باشند، زمان گود برداري با زمان درختكاري در ارتباط است، بدين معني كه اگر موقع كاشت نهال در اواخر پاييز است چاله ها بايستي در تابستان و اگر موقع كاشت نهال در زمستان است چاله بايستي در پاييز حفر شده باشند.

ابعاد گودال بستگي به نوع خاك و اندازه ريشه دارد، ابعاد گودال بايستي به نحوي باشد كه ريشه ها در موقع كاشت با ديواره تماس پيدا نكنند. در خاكهاي مرغوب گودال مي بايستي فضاي بين 60-30 سانتيمتر بيشتر از نوك ريشه ها داشته باشد و اين فضا براي خاكهاي نامرغوب مي بايستي بيشتر مد نظر قرار گيرد.

معمولاً اگر قبلاً زمين شخم خورده باشد ابعاد گوده را به صورت 70*70*70 و يا 80*80*80 سانتيمتر در نظر مي گيرند.

7-      انجام هرس فرم دهي

8-      نگهداري باغ قبل از شروع باردهي:

اين عمليات شامل مواردي نظير شخم ساليانه بين رديف ها، تهيه، حمل و پخش كودهاي دامي و شيميايي، مبارزه با آفات، بيماريها و علفهاي هرز، هرس و ... مي باشد.